BERNAL, SIGUON-REYNA at MENDOZA: Tatlong Henerasyon ng mga Direktor ng Pelikulang Pilipino

Naging makulay ang Pelikulang Pilipino sa nakalipas na panahon. Dumaan ang industriya sa isang roller coaster ride pero patuloy pa rin sa paglikha ang mga alagad ng sining upang buhayin ang industriyang nagpapatuloy sa nagbabagong panahon.

Sabi ng ilan ay dinaig na tayo ng mga kalapit nating bansa. Dati rati ay hindi tayo pamilyar sa bansang South Korea at Thailand sa mga ginagawa nilang pelikula. Kumbaga, Hollywood at lokal lang alam natin. Ngayon, pwera sa mga foreign countries tulad ng France, Italy, Germany at Japan. Nalalaman na rin natin ang mga pelikula nila.

Noon, tayo ang itinuturing na pangatlo sa pinakamaraming nagagawang pelikula sa isang taon sa buong mundo. Una dyan ang India kung saan kilala sila sa tawag na Bollywood. Pangalawa, ang Estados Unidos o Amerika na sikat ang Hollywood. Pangatlo, tayo - ang Pilipinas. Dati, nakakalikha tayo ng 140 na pelikula sa isang taon. Ngayon, hindi pa umaabot sa 40 na pelikula ang nalilikha sa isang taon magkasama pa ang mainstream at independent.

Ang mga pelikulang Pilipino ay maaaring dumadaan sa proseso ng paghuhulma tulad ng isang tauhan. At ang isang tauhan tulad sa pelikula ay patuloy na lumalago sa pamamagitan ng mga taong bumubuo sa kanyang kabuuan.

Ang pelikula ay isang uri ng sining na itinuturing na bata pa rin. Aking napagdesisyunan na bigyang pansin ang ilan sa mga likha ng mga direktor sa tatlong henerasyon. Labis ang paghanga ko sa mga direktor. Kaagapay ng kanyang manunulat, staff at crew at artista nais nilang tayo ay mapasaya o kung anuman sa nais nilang ipaabot na mensahe.

Noong bata pa ako ay mahilig na akong manood ng pelikulang Pilipino. Nagsimula ang lahat ng mapanood ko ang pelikulang "Bampira" ni Maricel Soriano. Sinundan ito ng ibang comedies nya at TGIS movies.

Mas lalo akong naka-appreciate ng mga pelikulang Pilipino noong high school. Naalala ko pa ang mga critically-acclaimed na tagalog movies tuwing mahal na araw. 2nd year high school ako ng mapanood ko ang pelikulang Himala na pinagbibidahan ng nag iisang superstar Nora Aunor nasundan ng Kisapmata ni Mike De Leon. Dito lalo akong naghanap at nag-abang ng mga pelikulang Pilipinong makabuluhan. Hindi pa ako pamilyar sa mga film makers tulad ng direktor at manunulat.

Hanggang sa natuto rin akong maging pamilyar sa mga filmmakers. Wala kaming cable hanggang ngayon din naman. Ngayon kasi mas may access ka na makapanood ng kahit anong pelikula. Pwede kang mag online streaming, download, tumangkilik ng piratang kopya o sa legal na paraan tulad ng mga free admission o free screening ng pelikula. Maaaring pumunta ka ng Cinematheque Manila, Cinema '76, Cultural Center of the Philippines (CCP), University of the Philippines Film Institute (UPFI) at iba pa.

Si Ishmael Bernal ay itinuturing na isa sa mga mahuhusay na direktor na sumikat sa panahon na kung saan ang pelikulang Pilipino ay namayagpag hindi lamang sa artistikong paraan kundi sa lahat ng aspeto noong dekada '70 at dekada ' 80. Kasabayan niya ang iba pang magagaling na direktor tulad nila Lino Brocka, Eddie Romero, Celso Ad Castillo at Mike De Leon.

Tatlo sa kanyang pelikula ang maituturing na pinakamahalaga niyang obra.

Aminado ako na isa sa paborito kong pelikula ang Himala (1982). Sumasalamin ang obrang ito sa iba't ibang aspeto ng kalagayan sa Pilipinas mapa-pulitikal at mapa-sosyoekonomiko. Masasabi ring hindi naluluma ang pelikulang ito. Ang pelikulang Himala ay mula sa matalinong panulat ni Ricardo "Ricky" Lee. Ito ay tungkol sa isang dalagang nagngangalang Elsa na pinagpapakitaan daw ng mahal na birhen at nakapagpapagaling daw ito ng mga may sakit. Nabago nito ang kanyang buhay pati na rin ng isang maliit na baryo at mga tao sa paligid niya.

Ang Himala ay isa sa mga pelikulang nilikha ng Experimental Cinema of the Philippines noong dekada '80. Isinali ang obrang ito sa iba't ibang film festival lokal man o sa ibang bansa tulad ng Metro Manila Film Festival at Berlin Film Festival. Nagkamit ng iba't ibang parangal sa loob at labas ng bansa. Nakakalungkot lamang isipin na ang pelikula ay hindi nabawi ang gastos ng unang ipalabas ito ngunit kahit ganoon ay patuloy na pinag-uusapan ang Himala. Isa ito sa mga experimental movies na talagang nagpatanyag sa dalawang pinakapipitagan sa industriyang sina Ricky Lee at Ishmael Bernal. Ito rin ang dahilan ng pagkahanga ko sa kanilang dalawa. Ginawan rin ito ng stage play makalipas ang ilang panahon. Itinuring din na Best Asia Pacific Film ng CNN.

Bihira akong makapanood ng pelikulang komedya na tumatalakay noon sa kalagayan ng babae sa lipunan. Naipahayag ito ni Bernal at naipamalas niya ang pagiging peminista sa pelikulang Working Girls (1984). Mula ito sa panulat ni Amado Lacuesta. Tungkol ito sa pitong babae sa panahon na kung saan ang bansang Pilipinas ay gumagawa ng tatak sa kasaysayan at paano nila hinarap ang kanilang buhay sa lipunang may iba't ibang pagtingin sa pagkababae.

Si Carla (Hilda Koronel) ay isang namamayagpag na female executive na doble kumayod upang makuha ang Senior Vice President position kahit pa mga lalaki ang kalaban nya subalit nawawalan naman siya ng panahon sa kanyang nobyong manunulat. Si Anne (Chanda Romero) naman ay dalubhasa sa professional management ngunit hindi pinagtitiwalaan ng asawa at pinagbabalingan ng insecurity nito dahil sa tinatamasa niyang tagumpay. Balewala sa kanya kung ang isa sa mga kliyente (Robert Arevalo) niya ay nililigawan siya.

Magkatrabaho sa iisang kumpanya ni Anne ang aroganteng si Amanda (Baby Delgado) na tanging ipinapakita ang kanyang sweetness sa playboy na si Raul (Tommy Abuel). Si Isabel (Rio Locsin) naman ay secretary ni Carla na nabuntis at ayaw pananagutan ni Raul. Si Nimfa (Gina Pareno) ay nagbebenta ng mga pekeng alahas sa Makati ay naakit kay Raul pero hindi siya papatalo at may plano siya kay Raul upang ma-secure ang kinabukasan ng anak.

Si Suzanne (Carmi Martin) ay mali-maling sekretarya, ineffective kumbaga, pero magaling mang-akit. Lahat ng kanyang amo ay target niya pero ang iisang gusto niya ay mukhang di siya type. At si Rose (Maria Isabel Lopez) ay isang magandang receptionist na baon sa utang ay pinasok ang mundo ng prostitusyon upang makabayad ng utang at makatulong din sa pamilya.

Isa sa mga paborito kong pelikula ni Maricel Soriano at kolaborasyon niya kay Ishmael Bernal ang pelikulang Hinugot sa Langit (1985). Napakahusay ng direksyon ni Ishmael Bernal. Mula ulit ito sa mahusay na iskrip ni Amado Lacuesta.

Si Carmen Castro (Maricel Soriano) ay isang dalagang minabuting maging independent. Parehas sila nang kanyang matalik na kaibigan at pinsang si Stella (Amy Austria) na nakipagsapalaran sa Maynila. Nabuntis si Carmen ng kanyang karelasyong may asawa na si Gerry (Al Tantay). Gustong ipalaglag ni Carmen ang kanyang dinadala. Payag sina Gerry, Stella at Bobby (Rowell Santiago) sa desisyon ng dalaga. Si Bobby ay childhood sweetheart ni Carmen na organized at gustong pakasalan si Carmen kapag pinalaglag niya ang sanggol. Samantala, tinutuluyan naman ni Carmen ang apartment ni aling Huling (Charito Solis) na kanyang landlady. Si Huling ay debotong Katoliko ngunit hindi maayos ang pakikibagay sa iba n'yang nangungupahan at may madilim rin siyang nakaraan. Si Stella naman ay nagtangkang magpakamatay ng hindi siya matipuhan ng gusto niyang lalaki.

Tulad sa Himala, tinalakay ng direktor ang isyung panlipunan mapa-sosyoekonomiko at politikal. Naipakita rin sa pelikula ang isyung pangkababaihan. Tinalakay sa pelikula ang kontrobersyal na isyu ang aborsyon o pagpapalaglag ng sanggol sa sinapupunan. Ang tauhang si Carmen ay naipit sa suliraning nabuntis siya ng may asawa at malaking kahihiyan para sa kanya ang nangyari pati na rin sa kanyang pamilya. Kaya naisip niya na ang tanging paraan ay ang aborsyon na umayon naman sa nakabuntis sa kanya. Samantalang, ang karakter naman ni Charito Solis ay nagpakita naman ng religious hypocrisy. Pakitang tao na kabutihan lalo sa mga taong hindi niya kasundo at hindi malapit sa kanya.

Noong dekada '90, nakilala ang mga direktor na sina Jose Javier Reyes, Joel Lamangan, Chito Roño (na kilala ring Sixto Cayco) at Carlos Siguon-Reyna. Ang mga pelikula ni Carlos Siguon-Reyna ang ilan sa tumatak sa dekadang ito. Hindi ko makakalimutan sa mga pelikula niya ang magandang sinematograpiya at lokasyon tulad sa Batanes, Villa Escudero at Ilocos. Katuwang ang kanyang inang si Armida Siguon-Reyna na nagsilbing producer at Bibeth Orteza na kanyang asawa at tagapanulat ng script o screenplay pati rin si Raquel Villavicencio na nagsilbing tagapanulat ng iskrip. Sila ang bumubuo ng Reyna Films.

Dalawa sa pelikula ni Carlos Siguon-Reyna ang hindi ko malilimutan.

Ang Ikaw pa lang ang Minahal (1992) ay hango sa pelikulang "The Heiress" ni Olivia De Havilland. Ang The Heiress naman kung saan kumuha ng reference ang pelikula ay loose adaptation ng novella ni Henry James na Washington Square.

Si Adela Sevilla (Maricel Soriano) ay mala-ugly duckling na tagapagmana ng kanyang amang si Don Maximo (Eddie Gutierrez). Lagi na lamang sinisisi ng kanyang ama si Adela sa pagkamatay ng kanyang ina habang pinapanganak siya. Kaya naman uhaw siya sa pagmamahal ng ama. Ang kanyang tiyahin (Charito Solis) ang tanging sumusuporta at umuunawa sa kanya. Matalino, masunurin at mahiyain si Adela hanggang sa makilala niya ang matipuno at guwapong si David (Richard Gomez). Nagbago ang pananaw ng dalaga ng umibig siya kay David. Tutol naman si Don Maximo sa pag-iibigan ng dalawa sa paniniwalang pera o yaman lang ang habol ni David kay Adela. Nang magdesisyon si Adela na sumama kay David ay iniwan siya nito.  Labis siyang umasa sa pagmamahal ng mga lalaki sa kanyang buhay. Hanggang sa mapagtanto niyang kailangan niya ring mahalin ang sarili.

Old-fashioned ang pagkakagawa sa pelikula pero napakaganda ng kwento, sinematograpiya, musika at acting ng mga artista. Surprising ang ilang sex scenes ng dalawang aktor (Soriano at Gomez) tulad na lamang ang eksena sa bukid, jacuzzi at kama.

Ang Abot Kamay ang Pangarap (1996) ay hango sa maikling kwentong "Bonsai" ni Elsa Coscuella na nagwagi ng Palanca Awards. Si Elena (Maricel Soriano) ay nawalan ng alaala habang pauwi ng kanilang probinsya. Palaisipan ito sa kanyang pamilya. Hanggang sa isang matinding rebelasyon ang gumulantang sa mga taong nakapaligid sa kanya. Sa pamamagitan ng flashback, nailahad na namasukang katulong si Elena sa mayamang mag-asawa (Tonton Gutierrez at Dina Bonnevie). Ang mag-asawang ito ay hirap magkaanak kahit pa OB Gyne ang karakter ni Dina Bonnevie. Hanggang sa magkaroon ng relasyon si Elena sa kanyang among lalaki. Nagbunga ito ng sanggol. Noong una ay hindi pa alam ito ng doktora. Nang matuklasan niya ang katotohanan, isang kagimbal gimbal na pangyayari ang naganap. Na-involve ang pinsan ni Elena (ginampanan ni Cherry Pie Picache) na namamasukan ding katulong sa parehas sa subdivision kung saan sila ay nagtratrabaho.

Mahusay ang execution ng direktor sa pelikula. Hindi ito naging basta ordinaryong crime investigative story. Nabigyan ng ibang treatment ang amnesia sa pelikula. Imbes na ito ay cliche sa mga drama ay nagdagdag ito ng misteryo naidagdag pa ang feminismo sa pelikula ng hindi mamamalayan.

Naging kontrobersyal ang pelikula sa tema ng pakikiapid ng katulong sa kanyang amo. Nabigyan ito ng X rating ng MTRCB na ikinagulat at labis na ikinadismaya ng producers.

Ang ilan sa mga pelikula ni Carlos Siguon-Reyna ay naging official entry ng ating bansa para ilaban sa Oscars for Best Foreign Language Film tulad ng Ikaw pa lang ang Minahal, Inagaw mo ang Lahat sa Akin at Abot Kamay ang Pangarap.

Si Brillante Mendoza naman ay direktor sa dekada ng pag-usbong ng digital film making o mas kilala na independent films. Nahanay siya sa mainstream independent films ng dekada 2000 magpasahanggang ngayon.

Hindi na bago sa industriya si Brillante. Dante ang tawag sa kanya ng mga malalapit niyang kaibigan sa pelikula. Unang naipamalas ang kanyang talento sa pelikulang Takaw Tukso (1987) ni William Pascual. Siya ang nagsilbing production designer ng pelikula. Dito niya unang nakamit ang Gawad Urian.

Makalipas ang ilang panahon, siya ay nalinya sa advertising industry at nag-direk ng mga TV commercials hanggang sa mapag-desisyunan niyang mag-direk ng pelikula. Una niyang pelikula bilang direktor ang Masahista (2005) na pinagbibidahan ng sikat na aktor ngayon na si Coco Martin.

Dalawa sa kanyang mga pelikula ang tumatak sa akin.

Ang pelikulang Foster Child (2007) ay ibinase sa dokyumentaryo ni Kara David. Ito ang kauna-unahang pelikulang inilaban ni Brillante Mendoza sa Cannes Film Festival. Tungkol ito kay Thelma (Cherry Pie Picache) na na-assign mag-alaga kay John John (Kier Segundo). Si Thelma ang nagsisilbing foster mother ng bata lalo pa't mahina ito at may sakit ng una itong makita. Katuwang naman niya ang kanyang asawa (Dan Alvaro) at mga anak (Jiro Manio at Alwyn Uytingco) alagaan ang bata. Si Eugene Domingo naman ang social worker na madalas bumisita kanila Thelma upang tingnan ang kalagayan ng bata.

Mahusay ang pag-didirek ni Mendoza sa pelikula. Heartbreaking ang pelikulang ito sapagkat ipinakita sa pelikula ang pag-aaruga at pagmamahal ng isang ina kahit na hindi niya pa kadugo. Ang nakakadurog ng pusong eksena sa pelikula ay nang magkaroon ng emotional attachment si Thelma sa kanyang inaalagaang foster child lalo na ang eksena na ibibigay na si John John sa talagang aampon sa kanyang foreigner. Sa isang eksena, halos hindi na siya kilala ng dati niyang inalagaan. Sa aspetong teknikal, dahil ito ay indie movie. May eksena habang naglalakad ang social worker sa eskinita ay nahagip ng camera ang anino ng cameraman. Sa akting, nangingibabaw ang galing ng bidang si Cherry Pie Picache. Magaling din ang mga kasama niyang aktor.

Sa pelikula naman na Lola (2009), inilahad ang kwento ng dalawang lola na gagawin ang lahat matapos na masangkot sa krimen ang kanilang apo - ang isa ay biktima ng pamamaslang at ang isa ay akusado sa pagpatay. Si Lola Sepa (Anita Linda) ang lola ng biktimang si Arnold Quimpo na naghahanap ng hustisya sa malagim na kamatayan ng apo. Siya rin ang naghahanda sa pagpapalibing ng apo sa tulong ng kanyang anak (Tanya Gomez). Samantala, si Lola Puring (Rustica Carpio) naman ay tindera ng gulay sa palengke at ang apo niyang si Matteo Burgos (Ketchup Eusebio) ang inakusahang pumatay kay Arnold. Kasama niyang nagtitinda ng gulay sa palengke ang isa pa niyang apo (ginampanan ito ni Jhong Hilario). Parehas ang dalawang lola na gumawa ng paraan tulad ng pangungutang, pagsangla at pagbenta ng gamit, panghingi ng abuloy at tulong sa ibang kamag anak, kaibigan, kakilala pati politiko. Ginawa ito ni lola Sepa upang mabigyan ng maayos na burol si Arnold samantalang si Lola Puring naman ay ginawa din ang lahat upang mapalaya si Matteo. Sa huli, mas minabuti ng dalawang panig na magkasundo na-iayos ang kaso sa labas ng korte.

Karapat-dapat ang pantay na pagkawagi nila Anita Linda at Rustica Carpio sa Gawad Urian bilang Pinakamahusay na Pangunahing Aktres. Sa pelikulang ito ay hindi binalewala na kahit may edad na ang dalawang aktres ay ipinamalas nila ang husay sa pag arte. Parehas nilang nabigyan ng hustisya ang tauhan na kanilang ginagampanan. Mahusay din ang paglalahad ni Mendoza sa pelikula. Nabigyan ng pantay na exposure ang artista at maayos din ang bawat perspektibo ng dalawang pangunahing tauhan.

Saludo ako sa tatlong direktor na nagbigay kulay sa pelikulang Pilipino sa tatlong henerasyon. May kanya kanya silang teknik, estratehiya at istilo na nagbigay kilala sa kanila. Mabuhay ang tatlong direktor na ito! Mabuhay ang pelikulang Pilipino!